Osmanlı Devleti'nde Salgın Hastalıklarla Mücadele

Bölüm 454

İsmail Yaşayanlar

Sunucu: Can Gümüş

Hindistan'da endemik bir hastalık olan kolera, 19. yüzyılda nasıl bir pandemiye dönüştü? Osmanlı Devleti kolerayla nasıl tanıştı ve hangi yöntemleri kullanarak mücadele etti? Bu bölümde Düzce Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Doç. Dr. İsmail Yaşayanlar ile Osmanlı Devleti'nde salgın hastalıkları konuşuyoruz. Tıp ve bakteriyolojide kaydedilen ilerlemelerin ve modern devlet pratiklerinin kamu sağlığı yaklaşımlarını nasıl dönüştürdüğünü tartışıyor; bu dönüşümlerin yöneten ile yönetilen arasında ne gibi gerilimlere yol açtığını değerlendiriyoruz.

RSS

Katılımcı Biyografileri

İsmail Yaşayanlar lisans, yüksek lisans ve Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914) başlıklı çalışmasıyla doktorasını Uludağ Üniversitesi’nde tamamladı. Çalışmaları genellikle kent tarihi ve kurumları, sağlık tarihi, salgın hastalıklar, karantina ve göç tarihi konuları üzerine odaklanmıştır. Düzce Üniversitesi Tarih Bölümü’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Tarih Vakfı tarafından yayınlanan Toplumsal Tarih dergisinde yayın kurulu üyesidir.

Can Gümüş Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü'ndeki doktora çalışmalarına, geç Osmanlı dönemi kentlerinde halk sağlığı ve kentleşme ilişkisini incelediği araştırmasıyla devam ediyor.

Yapım ve Yayın

Bölüm No. 454
Yayınlanma Tarihi: 11 Mart 2020
Kayıt Yeri: Tarih Vakfı, Istanbul
Müzik: Zé Trigueiros - Sombra
Ses Editörü: Can Gümüş
Görseller ve kaynakça İsmail Yaşayanlar'in müsaadesiyle

Görseller

Koleranın Yayılma Yollarını Gösterir Harita (A. Proust, Le Cholera Étiologie et Prophylaxie, Paris: G. Masson, 1883, s. 229.)


Koleranın Yayılma Yollarını Gösterir Osmanlı Haritası (Akil Muhtar, Besim Ömer, Kolera Hastalığında İttihazı Lazım Gelen Tedâbir ve Ettibâya Rehber, Dersaadet: Arşak Garveyan Matbaası, 1327)


Etüv Makinesi (Hüseyin Selami, Karantina ve Emrâz-ı Müstevliye, Milli Kütüphane Yazma Eser Koleksiyonu, No: B.536)


Tekerlekli Pülverizatör (Geneste-Herscher Şirketi’nin Tanıtım Kitapçığından, 1896)


Koleraya Yakalanmış Venedikli Bir Kadının Tasviri (Wellcome Library, London Iconographic Collections, No: 10741)


Palermo'da 1835 Salgınını Gösterir Bir Gravür Wellcome Library, London Iconographic Collections, No: 10742)


Kolera Konusunda Fransız Bir Karikatür (1845) (Wellcome Library, London Iconographic Collections, No: L-13492)


Ukrayna Askeri Hıfzısıhha Müdürlüğü Tarafından Hazılatılan Koleranın Yayılma Mekanizmasını Gösteren Bir Karikatür (1921) (Wellcome Library, London Iconographic Collections, No: L-32150)


Sinop Tahaffuzhanesi’nden Çekilmiş Bir Fotoğraf [Barakalar Bölgesi] (Geçmişin Fotoğraflarıyla Sinop Tarihi, Haz. Zeki Zeynel Özcanoğlu ve diğerleri, Sinop: Sinop Belediyesi Yayını, 2007, s. 41)


Trabzon Hamidiye Gureba Hastanesine Ait Plan (Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Fotoğraflar, 1327, Sene 1300)


Trabzon Acritéon Hastanesi (Atilla Bölükbaşı, Anılarda Trabzon, Cilt 2, Trabzon: Serander Yayınları, 2006, s. 725)

Bibliyografya

Akil Muhtar, Besim Ömer, Koleraya Karşı İttihazı Lazım Gelen Tedâbir ve Ettibaya Rehber, Dersaadet: Arşak Garveyan Matbaası, 1327.

AYDIN, Erdem, “19. Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi Dergisi (OTAM), S. 15, 2004, ss.185-207.

Besim Ömer, Hıfz-ı Sıhhat, İstanbul: Karabet Matbaası, 1318.

Besim Ömer, Nevsâl-i Afiyet, İstanbul: Alem Matbaası, 1315.

BOLLET, Alfred Jay, Plagues & Poxes: The Impact of Human History on Epidemic Disease, New York: Demos Medical Publishing, 2004.

“Maraz-ı Sârî, Emrâz-ı Müstevlî: Tarihte Salgın Hastalıklar Dosyası”, Haz. İsmail Yaşayanlar, Toplumsal Tarih, S. 296, Ağustos 2018.

LOW, Michael Christopher. "Empire and the Hajj: Pilgrims, Plagues, and Pan-Islam Under British Surveillance, 1865-1908". International Journal of Middle East Studies. C. 40, S. 2, 2008, ss. 269-290.

MCNEILL, William H., Plagues and Peoples, Oxford: Basil Blackwell, 1976.

MOULIN, Anne Marie, “Kentte Koruyucu Hekimlik: Pasteur Çağında Osmanlı Tıbbı 1887-1908”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, Ed. Paul Dumont, François Georgeon, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996, ss.169-193.

NIKIFORUK, Andrew, Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı, Ed. Burcu Kurt, İsmail Yaşayanlar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017.

SARIYILDIZ, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilatı (1865-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1996.

UNAT, Ekrem Kadri, Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrah Paşa Tıp Fakültesi Yayını, 1970.

YAŞAYANLAR, İsmail, Sinop, Samsun ve Trabzon’da Kolera Salgınları, Karantina Teşkilatı ve Kamu Sağlığı Hizmetleri (1876-1914), Bursa: Uludağ Üniversitesi [Yayınlanmamış Doktora Tezi], 2015.

_____, “Hicaz Yolunda Kolera: Rusya Müslümanlarının Kullandığı Karadeniz Hac Yolu ve Koleranın Yayılımına Etkisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, S. IV, C. 2, 2015, ss. 178-203.

_____, “Osmanlı Devleti’nde Kamu Sağlığının Kurumsallaşmasında Koleranın Etkisi”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamu Sağlığı, Ed. Burcu Kurt, İsmail Yaşayanlar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2017, ss. 2-24.

_____, “Osmanlı Döneminde Uygulanan Deniz Karantinasına İlişkin Bazı Bilgiler”, Ab-ı Hayatı Aramak: Gönül Tekin’e Armağan, Ed. Ozan Kolbaş, Orçun Üçer, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2018, ss. 737-761.

_____, “Bir Kent, İki Salgın: Antep’te 1848 ve 1894 Kolera Epidemileri”, Uluslararası Gaziantep Tarihi Sempozyumu, Milli Mücadele Döneminde Gaziantep, Ed. Ahmet Gündüz ve diğerleri, Ankara: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Yayını, 2018, ss. 271-284.

_____, “Bir Hastalık Olarak Kolera ve Tarihte Kolera Pandemileri”, Toplumsal Tarih, S. 296, Ağustos 2018, ss. 49-55.

YILDIRIM, Nuran, İstanbul’un Sağlık Tarihi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayını, 2010.

_____, “‘Karantina İstemezük’ Osmanlı Coğrafyasında Karantina Uygulamalarına İsyanlar”, 14.
Yüzyıldan Cumhuriyet’e Hastalıklar, Hastaneler, Kurumlar – Sağlık Tarihi Yazıları 1, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014, ss. 70-89.

_____, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, Ed. Murat Belge, İstanbul İletişim Yayınları, ss. 1320-1338.